Zauważyłam, że w wielu ogrodach pokazowych zwiedzający bardzo chętnie kierują się do warzywnika. Chcą oglądać rośliny, które w ich domach trafiają wprost na talerz lub do garnka.
Warzywa mogą być bardzo urodziwe. Mają kolorowe pędy, jak boćwina (burak liściowy) czy rabarbar, nierzadko ciekawą fakturę liści, jak na przykład jarmuż lub kapusta włoska. Wyjątkowo piękne są ogromne żółte kwiaty cukinii czy kwitnący późnym latem biały czosnek bulwiasty, zwany czosnkiem szczypiorkowym. Pierwsi urodę warzyw zauważyli zakonnicy, którzy w średniowiecznych ogrodach przyklasztornych sadzili je na dziedzińcach, zwanych wirydarzami, razem z ziołami i kwiatami ozdobnymi. Ilość uprawianych warzyw rosła z biegiem czasu. Przywożono je z dalekich wypraw, także zza oceanu. Wiele gatunków, jak ziemniaki, pomidory, papryka, fasola i kukurydza, przybyło do Europy z Ameryki wraz z wyprawami Kolumba. Do Polski w XVI wieku, dzięki królowej Bonie, przywędrowały z Włoch pory, kapusta włoska, selery i kalarepa. Co ciekawe, niektóre z warzyw, jak pomidory, początkowo traktowane były jako rośliny ozdobne, dopiero później doceniono ich walory smakowe.
Wydaje się, że to Francuzi, słynący z niekonwencjonalnych pomysłów, zaczęli w ogrodach ozdobnych sadzić warzywa razem z kwiatami. Kwatery warzywne pomieszane z rabatami kwiatowymi nazywano ozdobnym ogrodem kuchennym. Dziś możemy podziwiać je w Wersalu oraz, zrekonstruowane według renesansowych wzorów, przy zamkach w dolinie Loary. Ale najsłynniejszy jest niemal stuletni ogród warzywny w Villandry. Już od wczesnej wiosny wysadza się tu w równych rzędach setki sadzonek sałaty, kapusty, buraka liściowego i innych warzyw. Każda rabata warzywna obwiedziona jest niskim żywopłotem z bukszpanu. Wzdłuż nich rosną szpalery strzyżonych drzew owocowych. Takie rozwiązania porządkują przestrzeń i wprowadzają do ogrodu harmonię. Zupełnie inaczej wyglądają ogrody angielskie. Nikogo tu nie dziwi, że obok ostróżek pojawia się koper, a czosnek sadzi się między różami. Przy wiktoriańskich oranżeriach Kew Gardens pokazano rabaty otoczone obwódkami z bazylii, papryki i pomidorów, w ogrodzie Królewskiego Towarzystwa Ogrodniczego w Wesley widziałam zaś fantastyczne kolorowe dywany „utkane” z kilku odmian... sałaty.
Takie zestawy kwiatów, ziół i warzyw mają oprócz estetycznego jeszcze inny, bardzo praktyczny aspekt. Niektóre gatunki roślin swoim zapachem odstraszają szkodniki, a w towarzystwie innych warzywa rzadziej chorują. Dlatego na grządkach powinny zawsze rosnąć czerwonolistna łoboda, odganiająca krety, a także odstraszająca mrówki mięta oraz nasturcja, która bierze na siebie ciężar ochrony ogrodu i wabi na swoje liście mszyce. Natomiast aksamitki i nagietki odstraszają nicienie z gleby i ogólnie poprawiają kondycję roślin z nimi sąsiadujących. W Polsce od kilku lat można oglądać efektowne warzywniki w ogrodzie przy pałacu Nakomiady na Mazurach. Otwarty teren z regularnym rysunkiem rabat wygląda ciekawie nawet bez roślin. Jednak najwięcej gości przyjeżdża tu latem i jesienią, żeby napawać się urodą wyrośniętych, dorodnych warzyw. Właściciel szuka gatunków, które jak najdłużej wytrwają na rabatach, oraz najatrakcyjniejszych odmian. Oprócz kabaczków i dyń są tu brukselka i pory oraz ozdobne odmiany kapusty i jarmużu. Cały teren warzywnika schodzi tarasami w dół na południe. Rośliny są dobrze naświetlone, nagrzane słońcem.
Niestety, przy ogrodzie warzywnym trzeba się mocno napracować. Ważne, by znaleźć słoneczne miejsce, glebę przekopać, odchwaścić i wynawozić kompostem lub nawozem organicznym. Jeśli masz ochotę na ogród renesansowy, wyznacz regularny kształt rabat. Pamiętaj jednak, że pojedyncza grządka nie powinna być szersza niż 150 cm, bo trudno będzie ją pielić. Na ścieżki wystarczy 30 cm; najlepiej wyłożyć je kostką lub żwirem. Gdy ścieżki są gotowe, można wykończyć brzegi rabat, czyli obsadzić je roślinami obwódkowymi. Na przykład bukszpanem, chociaż krzew ten nie jest całkowicie mrozoodporny i w miejscach narażonych na silne oddziaływanie wiatru i słońca może zimą ulec częściowemu zniszczeniu. Na strzyżone obwódki nadają się też: niska odmiana żywotnika zachodniego ‘Hoseri’, berberys, pęcherznica, ligustr, tawuła japońska. Z bylin: lebiodka pospolita, lawenda, kocimiętka (wszystkie można przycinać) oraz karłowe odmiany funkii i bodziszki. Możesz także obsadzić rabaty roślinami jednorocznymi – sięgnij po aksamitki, mietelnik (nadaje się do strzyżenia), żeniszek, stokrotki, begonię stale kwitnącą, gazanię, smagliczkę nadmorską lub karłowe astry. Wnętrza takich rabat obsadza się lub obsiewa wybranymi warzywami. Wczesną wiosną można je wysiać w domu, ustawić na słonecznym parapecie i samemu wyhodować rozsadę, którą w maju wysadzimy do ogrodu.
Warzywa pyszne i piękne
Jarmuż – jedna z najstarszych form kapusty dzikiej, od której się wywodzi. W starożytności uprawiany był jako roślina ozdobna i jadalna. Odmiany o kędzierzawych liściach istniały już w Grecji w IV wieku p.n.e.
Do końca średniowiecza był jednym z najpopularniejszych zielonych warzyw w całej Europie. Dodaje się go do tradycyjnych potraw w Holandii, Portugalii i Brazylii. Znany i jadany w Afryce i Japonii. Liście w kolorach od jasnozielonego poprzez zielony, ciemnozielony i fiolet.
Kalafior – tak jak brokuł jest mutantem kapusty. Jego ozdobne odmiany są zielonożółte lub fioletowe.
Kapusta ozdobna – uprawiana dla dekoracji. Liście mogą być barwy od białej i różowej, do zielonej oraz fioletowej, a kształt – fryzowany lub postrzępiony. Jesienią i zimą kolorowa kapusta sprzedawana jest w kwiaciarniach jako roślina do ogrodów. Na długich pędach tkwią rozety barwnych liści wyglądające z daleka jak róże. Kapusta ozdobna nie boi się nawet mrozu, bo wytrzymuje temperaturę do minus 5-6°C.
Sałaty – rzymska, lodowa, dębowa czy też powszechnie znana i lubiana sałata masłowa. Mają liście od zielonych poprzez brązowe, a nawet bordowe, gładkie lub kędzierzawe. Z takich sałat można komponować efektowne kolorowe rabaty. Sałata to roślina jednoroczna o krótkim okresie wegetacji, rozwijająca się prawidłowo tylko w niezbyt wysokiej temperaturze. Dlatego uprawia się ją głównie wiosną i jesienią.
Burak liściowy, inaczej boćwina, to uprawiana dla liści odmiana buraka zwyczajnego. Znany jest w Europie od ponad 100 lat. Jego duże i mięsiste liście, podobne do buraka ćwikłowego, lecz z ogonkami w kolorze jaskrawoczerwonym (bywają także żółte i białe), są jadalne. Gotuje się je i podaje jak szparagi.
Zaplanuj płodozmian
Warzywnik trzeba często pielić, podpierać pomidory, walczyć z chorobami i szkodnikami. Na przykład latające nad ogrodem białe motyle to bielinki,
których gąsienice są amatorkami kapusty i brokułów. Warto też na kilka lat zaplanować płodozmian, czyli sadzić warzywa w ustalonej kolejności, by owocowały jak najlepiej.
Proponujemy podzielić warzywa na 3 grupy i uprawiać je po sobie w kolejnych latach.
1. rok – warzywa o dużych wymaganiach pokarmowych (kapusty, dynia, seler, por, sałata, pomidor).
2. rok – warzywa o średnich wymaganiach pokarmowych (marchew, pietruszka, cebula, burak).
3. rok – warzywa o małych wymaganiach pokarmowych (fasola, groch) – powodują wzrost ilości azotu w glebie i wykorzystują fosfor z głębszych warstw podłoża.
4. rok – można przeznaczyć na spoczynek gleby i jej nawożenie (wysiać nawozy zielone).
Ozdobne odmiany warzyw
fasola – pnąca, z fioletowymi strąkami (Blauhilde)
kalarepa z fioletową skórką (Purple Viena, Violetta, Delikates Blauer)
kalafior w kształcie zielonożółtej piramidy (Amfora, Minaret), zielonożółty (Trevi), fioletowy (Di sicilia violetto)
sałata Lollo – dekoracyjna sałata o czerwonych lub jasnozielonych, fryzowanych liściach
brukselka o czerwonych liściach (Red)
jarmuż purpurowofioletowy (Scarlet)
pomidor – odmiany, tzw. koktajlowe, o małych owocach, od żółtych, pomarańczowych, różowych po prawie brązowe, w prążki (Maskotka, Pokusa, Yellow Pearshaped)
burak liściowy (Rhubarb Chard, Red Vulcan, Rainbow)
oprócz tego rabarbar, dynia, kard (karczoch hiszpański), koper włoski, patisony, pory
„Tu kapusta, sędziwe schylając łysiny,
Siedzi i zda się dumać o losach jarzyny;
Tam, plącząc strąki w marchwi zielonej warkoczu,
Wysmukły bób obraca na nią tysiąc oczu;
Owdzie podnosi złotą kitę kukuruza;
Gdzieniegdzie otyłego widać brzuch harbuza,
Który od swej łodygi aż w daleką stronę
Wtoczył się jak gość między buraki czerwone.
Grzędy rozjęte miedzą; na każdym przykopie
Stoją jakby na straży w szeregach konopie,
Cyprysy jarzyn; ciche, proste i zielone.
Ich liście i woń służą grzędom za obronę,
Bo przez ich liście nie śmie przecisnąć się żmija,
A ich woń gąsienice i owad zabija.”.
Adam Mickiewicz
„Pan Tadeusz”, KSIĘGA II, Zamek
Tekst: Anna Słomczyńska
Fotografie: Anna Słomczyńska, Gap Photos/Flora Press, Gap photos/Medium, Biosphoto/ Mak Media Agency
