Gdy przebiśniegi i krokusy wychodzą spod śniegu i liści, to znak, że wiosna tuż, tuż.
Jeśli chcesz wcześnie spotkać wiosnę, włóż kalosze i wybierz się do podmokłych liściastych lasów, wzdłuż rzek lub strumieni, w których rosną buki, graby, jawory, jesiony, olchy lub lipy. Zanim jeszcze drzewa rozwiną liście, rosną tam piękne dywany utkane z różowych, niebieskich, żółtych i białych kwiatów leśnych. Te wyraźne barwy owady widzą najlepiej. Natura, by zapewnić im świeży pokarm, a roślinom rozmnażanie, każe przebijać marcowy śnieg dzwoneczkom przebiśniegów i śnieżyc wiosennych. Zwykle, gdy śniegi się rozpłyną, kwitną fioletowawe przylaszczki oraz niebieskie kwiaty kokoryczy pustej. Ale w tym roku śniegu nie było i zobaczyć je będzie można wcześniej.
Całe łany tych roślin o przyciągającym, miodowym aromacie spotkamy na żyznych łęgach i grądach, czyli w dolinach rzek porosłych liściastymi lasami. Miodunka ćma rośnie pojedynczo, a jej różowe kwiatki zrobią się niebieskie po utracie dziewictwa, czyli wizycie kosmatego trzmiela. Te piękne kobierce urozmaicane są przez żółte łany ziarnopłonu wiosennego, słoneczka podbiału pospolitego, a w żyznych lasach o grząskim gruncie – zawilce żółte, które kwitną obok swych bliskich kuzynów, białych zawilców gajowych. Gdy robi się cieplej, wzdłuż wolnych strumyków i rowów, w mule zakwitają kaczeńce – dziś coraz rzadsze z powodu osuszania łąk. Na początku maja rozwiną się liście drzew. Przycienią one dno lasu. Barwne runo nieco przygaśnie i nabierze innych kolorów.
● Przebiśniegi (Galanthus nivalis) dzięki zapasom zgromadzonym w cebulkach zakwitają, gdy tylko ziemię ogrzeją pierwsze promienie słońca. Czasami już w lutym. Podlegają ścisłej ochronie. Duże połacie tych kwiatów można obejrzeć w kilku rezerwatach przyrody, na przykład w „Śnieżyczkach” w gminie Repki na Mazowszu. Uwaga! Przebiśniegi są trujące. Zawierają alkaloidy.
● Przylaszczki (Hepatica nobilis) najlepiej czują się pod drzewami, w próchniczej i wilgotnej ziemi, typowej dla lasu liściastego. Ich niebieskofioletowe, rzadziej białe lub różowe kwiatki ukazują się od marca do maja, zanim jeszcze rozwiną się liście. Owoce przylaszczek są przysmakiem mrówek, które z kolei przyczyniają się do ich rozmnażania. Od 2004 roku są pod ścisłą ochroną.
● Fiołki lubią wilgoć i półcień. Oprócz fiołka wonnego (Viola odoracea) w naszych lasach i zaroślach można się natknąć na wiele innych gatunków. Najpopularniejszy jest fiołek leśny (V. silvestris, V. reichenbachiana), nieco wyższy od swojego sławnego krewniaka. Jego jasnofioletowe kwiaty, niestety, nie pachną.
● Ziarnopłon (Ficaria verna) zamieszkuje wilgotne lasy, łąki, stare parki i przydroża. Oprócz korzeni tworzy podłużne bulwy. Wyrastają one nie tylko pod ziemią, ale także na liściach (dojrzałe odpadają i zakorzeniają się). Złocistożółte kwiatki zdobią ziarnopłon od marca do maja. Dawniej wczesną wiosną jedzono młode liście ziarnopłonu jak smaczne warzywo. Starsze liście są gorzkie i trujące.
● Kokorycze – pełna i pusta, tak nazywane są dwa gatunki kokoryczy(Corydalis bulbosa i C. cava). To dlatego, że mają podziemne bulwy, pełne lub miejscami wydrążone. Zgromadzone w nich substancje pozwalają kwiatom na pobudkę już w marcu. Kwiaty są ciemnoróżowe, a u pustej dodatkowo mogą być białe lub kremowe. Kokorycze lubią wilgoć.
● Konwalia (Convallaria) – angielska „lilia z doliny”. Według legendy konwalia powstała z łez Ewy wygnanej z raju. Rośnie w cienistych i wilgotnych lasach. W maju pięknie kwitnie i intensywnie pachnie. W sprzyjających warunkach silnie się rozrasta dzięki długim podziemnym kłączom. Jak wiele roślin używanych w przemyśle farmaceutycznym jest silnie trująca – dotyczy to nawet wody, w której stał bukiecik! Objęta jest częściową ochroną.
● Zawilce (Anemone) tworzą rozległe łąki. Zawilec gajowy (Anemone nemorosa) jest powszechniejszy. Ma białe kwiaty. Zawilec żółty (A. ranunculoides) jest spotykany rzadziej. Oba kwitną od marca do maja. Nie przerażajmy się, gdy zaczną zamierać po kwitnieniu – to normalne. Pod ziemią pozostają kłącza, które nadal się rozrastają. Mimo że piękne, także trujące.
● Barwinek pospolity (Vinca minor) – nazwa odnosi się, niestety, do minionych czasów, gdyż dziś jest rzadkością, stąd jego ścisła ochrona. Dawniej służył do dekoracji wielkanocnych. Ma efektowne zimozielone liście. To doskonała roślina okrywowa. Niebieskofioletowe kwiatki pojawiające się w kwietniu przypominają wiatraczki. Pamiętajmy, aby nie ściółkować ziemi wokół barwinka, gdyż jego długie, płożące pędy nie będą mogły się rozrastać.
● Kaczeniec, czyli knieć błotna (Caltha Palustris L.) – już w marcu rozświetla wilgotne łąki, niższe partie gór, brzegi strumieni. Rośnie też w wodzie, o ile nie jest głębsza niż 15 cm. Ma duże okrągłe, nieco ząbkowane liście i puste łodygi w środku. Każdy kwiat ma pięć płatków, niekiedy zabarwionych od spodu na zielono.
● Pierwiosnek lekarski (Primula veris) – jego złociste kwiaty rozświetlają łąki i lasy już w marcu. Wierzono, że wpleciony we włosy dziewczyny działa magicznie na mężczyzn. Jego różnokolorowe hodowlane odmiany, które kwitną przez cały rok (prymulki), są chętnie uprawiane w domowych ogródkach. Pierwiosnek rosnący dziko jest pod ochroną.
Tekst: Anna Karska, Renata Barańska
Fotografie: Anna Słomczyńska, Lilianna Sokołowska, Corbis
