Bez lilak - pachnący król ogrodów
Rośliny ogrodowe"To był maj, pachniała Saska Kępa, szalonym, zielonym bzem..." - kto nie zna słów, od których zaczyna się słynna "Małgośka" Agnieszki Osieckiej, którą tak wspaniale śpiewała Maryla Rodowicz? Poetka oddaje w niej hołd miłości (nieszczęśliwej), ale też wyjątkowej roślinie ozdobnej z pachnącymi kwiatami, czyli bzowi.
W maju albo na przełomie maja i czerwca, gdy wiosna rozkwita w pełni, powietrze wypełnia się słodkim, nostalgicznym zapachem jego kwiatów. Ten szlachetny krzew ozdobny, który przywędrował do nas z południowo-wschodniej Europy, od wieków zachwyca swoim pięknem i aromatem. Jeśli marzysz o kąciku w ogrodzie, który przyciągnie spojrzenia i uprzyjemni majowe wieczory, bez lilak to strzał w dziesiątkę. Przyjrzyjmy się bliżej tej niezwykłej roślinie – skąd pochodzi, jakie odmiany wybrać, gdzie ją posadzić i jak o nią zadbać, by cieszyła oczy i zmysły przez długie lata.
Lilak pospolity - roślina, która pasuje do każdego ogrodu
Bez lilak (Syringa vulgaris) to krzew lub niewielkie drzewo z rodziny oliwkowatych, które w naturze rośnie na skalistych bałkańskich wzgórzach.
W Polsce jest uprawiany od XVI wieku i dzięki niezwykłym walorom dekoracyjnym zdążył zyskać status klasyka w wiejskich, miejskich, a niegdyś także królewskich (np. w Wilanowie) czy magnackich ogrodach. Jego największą ozdobą są wiechowy kwiatostany – gęste, stożkowate kiście drobnych kwiatów, które w zależności od odmiany mogą być białe, różowe, purpurowe, fioletowe, a nawet żółtawe. Liście bzu lilaka są sercowate, ciemnozielone i błyszczące, co dodaje roślinie elegancji, nawet poza okresem kwitnienia.
Kwitnie zwykle w maju i czerwcu, a zapach jego kwiatów jest tak intensywny, że unosi się na dziesiątki metrów, wabiąc pszczoły, motyle i zachwyconych spacerowiczów.
Jego zaletą jest to, że doskonale odnalazł się w naszym klimacie, dobrze zimuje i jest łatwy w uprawie. Dlatego warto zaprosić go do ogrodu, a nawet na trawnik pod blokiem.
Lilak pospolity – które odmiany wybrać do ogrodu?
Lilak ma dziesiątki odmian, a każda z nich ma coś wyjątkowego do zaoferowania.
Jeśli zależy ci na klasyce, sięgnij po jasnofioletową odmianę 'Profesor Hoser' lub odmianę ‘Madame Lemoine’ – jej śnieżnobiałe, pełne kwiaty wyglądają jak z bajki i pięknie kontrastują z zielenią liści. Dla miłośników głębokich barw idealna będzie ‘Charles Joly’ – ciemnopurpurowa, niemal bordowa, o aksamitnym wyglądzie.
Z kolei ‘Sensation’ zachwyca nietypowym dwukolorowym ubarwieniem – fioletowe kwiaty z białymi brzegami to prawdziwa perełka w ogrodowej kolekcji.
'Primose' ma kwiaty kremowo-żółte, zaś 'Belle de Nancy' kwitnie obficie na rożowe a dorasta aż do 5 metrów.
Jeśli masz mniej miejsca, pomyśl o karłowatej odmianie - lilak Meyera ‘Palibin’ osiąga zaledwie 1,5 metra i świetnie sprawdzi się w małych ogrodach czy na tarasach w donicach.
Pochodzi z Chin i ma gęsty, kulisty pokrój.
Wybierając odmianę, zwróć uwagę na jej wielkość i tempo wzrostu. Tradycyjne lilaki mogą osiągać nawet 4-6 metrów wysokości, co czyni je doskonałymi solitariuszami lub tłem dla niższych roślin. Karłowe odmiany lepiej wpiszą się w rabaty czy ogródki przydomowe. Warto też postawić na odmiany o pełnych kwiatach, jeśli zależy Ci na bardziej dekoracyjnym efekcie – są gęstsze i bardziej okazałe niż pojedyncze.
Gdzie posadzić bez, by rósł jak marzenie?
Bez lilak nie jest kapryśny, ale ma swoje wymagania, jeśli chodzi o miejsce. Uwielbia stanowiska słoneczne – im więcej światła, tym obficiej kwitnie, więc wybierz dla niego miejsce dobrze nasłonecznione, ewentualnie tylko lekko ocienione. Gleba powinna być żyzna, przepuszczalna i najlepiej lekko zasadowa lub obojętna – zbyt kwaśna ziemia może spowolnić jego rozwój. Jeśli masz gliniasty grunt, wymieszaj go z piaskiem i kompostem, by poprawić drenaż. Lilak nie lubi mokrych korzeni, więc unikaj miejsc, gdzie woda zalega po deszczu.
Sadzenie najlepiej zaplanować na wiosnę lub jesień. Wykop dołek dwa razy większy niż bryła korzeniowa, dodaj trochę kompostu i dobrze ugnieć ziemię wokół rośliny.
Po posadzeniu obficie podlej – to pomoże korzeniom się ukorzenić. Odległość między krzewami zależy od odmiany: dla dużych lilaków to 2-3 metry, dla karłowych wystarczy 1-1,5 metra. Jeśli marzy Ci się żywopłot z lilaka, sadź krzewy co 1,5 metra – z czasem stworzą pachnącą, zieloną ścianę, która wiosną obsypie się kwiatami.
Zobacz też: Prace ogrodowe na kwiecień i maj
Uprawa lilaka, by kwitł i pachniał obficie
Pielęgnacja lilaka nie wymaga wiele wysiłku, ale kilka trików sprawi, że będzie prawdziwą gwiazdą ogrodu. Po pierwsze, podlewanie – młode rośliny potrzebują regularnej dawki wody, zwłaszcza w suche lata, ale starsze okazy radzą sobie dobrze nawet w suszy. Nawożenie warto ograniczyć do minimum: raz w roku, wiosną, podsyp krzew kompostem lub nawozem wieloskładnikowym o niskiej zawartości azotu. Zbyt dużo azotu sprawi, że lilak wypuści mnóstwo liści kosztem kwiatów.
Kluczowym zabiegiem jest cięcie. Po przekwitnięciu, najlepiej w czerwcu, usuń wszystkie przekwitłe kwiatostany – to pobudzi roślinę do tworzenia nowych pąków na przyszły rok. Co 2-3 lata warto przeprowadzić cięcie odmładzające: wytnij najstarsze, zdrewniałe pędy u podstawy, by stymulować wytwarzanie nowych pędów i odciążyć krzew od zbytecznej utraty energii. Nie bój się ciąć mocno – lilak dobrze znosi takie zabiegi i szybko się regeneruje. Pamiętaj jednak, by nie przycinać go późnym latem czy jesienią, bo możesz usunąć pąki kwiatowe na kolejny sezon.
Na co uważać i jak chronić bez przed zagrożeniami?
Choć bez lilak jest dość odporny, ma swoich wrogów. Najczęstszym problemem są mszyce – te małe szkodniki lubią żerować na młodych pędach i liściach, zostawiając lepką spadź. Jeśli zauważysz ich inwazję, spryskaj krzew roztworem wody z szarym mydłem (łyżka mydła na litr wody) lub gotowym preparatem owadobójczym. Naturalnym sprzymierzeńcem będą biedronki – warto zaprosić je do ogrodu, sadząc rośliny wabiące te owady, na przykład nagietki.
Kolejnym zagrożeniem jest mączniak prawdziwy, czyli biały nalot na liściach, który pojawia się w wilgotne, ciepłe lata. By go uniknąć, dbaj o przewiewność krzewu – regularne cięcie pomoże. Jeśli choroba się pojawi, zastosuj oprysk fungicydem, np. na bazie siarki, lub domowy sposób: mieszankę wody z mlekiem (w proporcji 9:1). Rzadziej lilak atakują gąsienice czy przędziorki – w ich przypadku sprawdzi się ręczne zbieranie lub preparaty ekologiczne, jak olej neem.
Praktyczne porady dla miłośników lilaka pospolitego
Chcesz, by twój lilak zachwycał? Oto kilka wskazówek, by tak się stało: zawsze sadź go w miejscu, gdzie będziesz mógł cieszyć się jego zapachem – blisko tarasu, ławki czy okna. Jeśli masz kwaśną glebę, raz w roku podsyp krzew odrobiną wapna ogrodniczego, żeby wyrównać pH. Kwiaty lilaka świetnie nadają się do bukietów – ścinaj je rano, gdy są pełne rosy i pamiętaj, że wstawione do wody z odrobiną cukru postoją dłużej. I jeszcze jedno: nie przesadzaj z podlewaniem – lepiej niech ziemia lekko przeschnie, niż będzie zbyt mokra.
Bez lilak to roślina, która łączy w sobie prostotę pielęgnacji z oszałamiającym efektem. Odpowiednio zadbany, odwdzięczy się bujnym kwitnieniem i zapachem, który przeniesie cię w świat wspomnień o wiejskich ogrodach. Posadź go, pielęgnuj z sercem, a stanie się twoim ogrodowym skarbem na lata.
Zobacz też: Wisteria, inaczej glicynia - królowa pnączy ogrodowych o bajkowym uroku.
Tekst: Agnieszka Wójcińska
Zdjęcia: Shutterstock, Unsplash
