Polska piłka
Dnia 7 lutego 1867 roku we Lwowie (Galicja, zabór austriacki) Polacy założyli Polskie Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół", którego głównymi celami było między innymi zachowanie świadomości narodowej wśród polskich dzieci i polskiej młodzieży oraz dbanie o ich sprawność fizyczną. Po 17 latach działalności "sokole gniazda" (oddziały, filie towarzystwa) zaczęły pojawiać się w innych miastach na terenie Galicji. W 1894 roku w Tarnowie i Stanisławowie. W 1895 roku w Krakowie, Przemyślu, Tarnopolu i Kołomyi. Pod zaborem pruskim sokole gniazda także zaczeły powstawać już w 1884 roku. W 1892 roku we Lwowie powstał "Związek Sokolstwa Polskiego" i organizacja ta była zwierzchnikiem wszystkich gniazd sokolich i nimi zarządzała. W 1905 roku oddziały towarzystwa zaczęły się tworzyć pod zaborem rosyjskim.
Do pojawienia i rozpowszechnienia się piłki nożnej i sportu w ogóle na ziemiach polskich duży wkład miał Henryk Jordan - doktor medycyny, profesor ginekologi i położnictwa na Uniwersytecie Jagiellońskim, radny i poseł miasta Krakowa a także działacz społeczny na wielu płaszczyznach. Współpracował również z krakowskim oddziałem "Sokoła" oraz z Krajową Radą Szkolną (organ zarządzający szkolnictwem podstawowym i średnim w Galicji). Na marginesie warto wspomnieć, że to właśnie dzięki temu człowiekowi w polskich szkołach wprowadzono obowiązkowe lekcje gimnastyki, które z czasem przekształciły się w dzisiejsze wychowanie fizyczne.
Po ukończeniu studiów Henryk Jordan wyjechał na krótko do USA i tam zetknął się z gimnastyką leczniczą (system odpowiednio dobranych ćwiczeń, dzięki którym można leczyć schorzenia), która zainteresowała go na tyle, że się jej poświęcił. Oprócz nowej pasji przywiózł z USA również parę ciekawych pomysłów. W 1888 roku z jego inicjatywy władze Krakowa (sam też był radnym Krakowa od 1881 roku) postanowiły wydzielić na krakowskich Błoniach specjalny teren do celów sportowych, na którym 12 marca 1889 roku oficjalnie otwarty został Park Miejski imienia doktora Henryka Jordana. Był to pierwszy w Europie, wzorowany na amerykańskich, publiczny ogród gier i zabaw dla dzieci i młodzieży do lat 15.
Park miał bogatą infrastrukturę sportową: basen, korty tenisowe, ślizgawkę, kilka boisk do różnych gier zespołowych, między innymi do gry w piłkę nożną, place zabaw dla dzieci oraz przyrządy gimnastyczne i obiekty do lekkoatletyki, a wszystko to z całym zapleczem typu: szatnie, prysznice, magazyny i sale do zajęć teoretycznych. Park ten przechodził różne zmiany jednak istnieje do dziś i jest tam też pomnik samego Jordana. Idea znalazła społeczne poparcie i podobne parki zaczeły powstawać w innych miastach pod nazwą ogrody jordanowskie. Parki te stały się centrami sportowymi, w których wolny czas aktywnie spędzały dziesiątki tysięcy młodych ludzi.
Henryk Jordan współpracował z Towarzystwem Gimnastycznym "Sokół" w Krakowie, propagował zdrowy styl życia, aktywny wypoczynek oraz grę w piłkę nożną. Niektóre źródła twierdzą nawet, że to on przywiózł pierwszą piłkę na ziemie polskie z Prus, dokładnie z Brunszwiku, w 1889 roku. Inne źródła podają, że pierwszą piłkę i zasady gry w piłkę przywiózł w 1892 roku z Anglii Edmund Cenar, działacz lwowskiego oddziału "Sokoła". Jakby nie było około 1890 roku piłka nożna trafiła do szkół w związku z czym masowo zaczeły pojawiać się drużyny szkolne rozgrywające mecze pomiędzy sobą. Również Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" zainteresowało się piłką i wprowadziło ją do swojego programu. Pierwszy udokumentowany historycznie mecz na ziemiach polskich został rozegrany 14 lipca 1894 roku we Lwowie podczas zawodów gimnastycznych organizowanych przez tamtejszego "Sokoła". Do rywalizacji stanęła reprezentacja lwowskiego oddziału Sokoła oraz krakowskiego oddziału Sokoła. Jednakże nie był to mecz w dzisiejszym tego słowa rozumieniu. Spotkanie trwało zaledwie 6 minut i zakończyło się po strzeleniu gola przez gospodarzy właśnie w szóstej minucie. Wydarzenie to traktowane było raczej jako ciekawostka a nie jako prawdziwe wydarzenie sportowe.
Pierwszy klub piłkarski na ziemiach polskich został założony w Łodzi w 1895 roku pod nazwą Touring Club Lodz. Następnie w 1896 roku w Legnicy powstał klub ATV 1896 Liegnitz a w 1897 roku we Wrocławiu powstały dwa kluby: SV Blitz Breslau i VfR 1897 Breslau. Trzy kolejne kluby na ziemiach polskich także założono we Wrocławiu: w 1898 roku VfB Breslau, w 1901 roku SC Schlesien Breslau oraz w 1902 roku Sportfreunde 02 Breslau. W 1903 roku powstał klub FC Danzig w Gdańsku oraz SV Ratibor 03 w Raciborzu. W 1905 roku powstały dwa następne kluby: Frisch Auf Kattowitz w Katowicach oraz Elbinger FC 05 w Elblągu. Mimo, że kluby te powstawały na ziemiach polskich to jednak były to kluby pruskie.
Pierwsze prawdziwie polskie kluby zostały założone we Lwowie (Galicja, zabór austriacki) przez uczniów polskich gimnazjów wspieranych przez swoich nauczycieli. Uznaje się, że jako pierwszy, w 1903 roku, powstał klub "Sława Lwów" przemianowany później na "Czarni Lwów". Jeszcze w tym samym 1903 roku powstał drugi klub "Lechia Lwów". Rok później, w 1904 roku, powołano do życia trzeci klub w tym mieście "Pogoń Lwów". W 1905 roku powstały następne kluby: "Resovia" w Rzeszowie, "1.FC Katowice" w Katowicach oraz "Warta" w Poznaniu. Latem 1906 roku do Krakowa przybył z USA Buffalo Bill ze swoim widowiskiem cyrkowym "Wild West Show". Cyrk obozował na krakowskich Błoniach niedaleko Parku Jordana.
Dnia 5 sierpnia 1906 roku drużyna szkolna z gimnazjum Jana Sobieskiego rozegrała mecz z członkami cyrkowej trupy Buffalo Billa. Był to pierwszy międzynarodowy mecz rozegrany na ziemiach polskich i do tego wygrany 1:0. Wydarzenie to niebywale spopularyzowało futbol w Krakowie. Uczniowie wspomnianego gimnazjum już we wrześniu 1906 roku założyli pierwszy klub w Krakowie pod nazwą "Cracovia". W ciągu czterech miesięcy, do końca 1906 roku, w Krakowie powstało aż 16 klubów, w tym również Wisła Kraków. Są również i takie źródła, które mówią, że to właśnie Wisła była pierwszym klubem a nie Cracovia.
Dnia 25 czerwca 1911 roku we Lwowie z inicjatywy prezesa krakowskiej Cracovii Stanisława Kopernickiego przedstawiciele czterech polskich klubów, którymi były: Czarni Lwów, Pogoń Lwów, RKS Kraków i Cracovia założyli Związek Polski Piłki Nożnej. Według zapisu w statucie siedziba organizacji miała się mieścić w miejscu zamieszkania jej prezesa. Pierwszym tymczasowym prezesem został S.Kopernicki pochodzący z Krakowa, więc tam też mieściła się pierwsza siedziba związku. ZPPN było to stowarzyszenie sportowe kontrolujące i organizujące polski futbol na terenie Galicji, a więc pod zaborem austriackim. Zanim powstało to stowarzyszenie polskie kluby z terenu Galicji zrzeszone były w federacji austriackiej. Po założeniu ZPPN polskie kluby przeszły pod zwierzchnictwo tej organizacji. Natomiast sam Związek Polski Piłki Nożnej stał się częścią Austriackiego Związku Piłki Nożnej, który należał do FIFA od 1907 roku. Oznaczało to, że ZPPN mógł organizować własne lokalne turnieje jednak nie mógł brać udziału w turniejach międzynarodowych (np. na igrzyskach olimpijskich). ZPPN był motorem napędowym futbolu i zainicjował powstanie wielu klubów także poza Galicją, między innymi Polonii Warszawa w 1911 roku, która była pierwszym klubem w Warszawie.
W 1913 roku ZPPN zrzeszał już 24 polskie klub. Dokładnie 8 maja 1913 roku rozpoczeły się pierwsze Mistrzostwa Galicji w piłce nożnej zorganizowane przez ZPPN. Były to pierwsze klubowe mistrzostwa w historii zorganizowane na ziemiach polskich. Pierwszym mistrzem Galicji została Cracovia a tytuł wicemistrza zdobyła Wisła Kraków. W 1914 roku wystartowały drugie Mistrzostwa Galicji jednak z powodu wybuchu I wojny światowej nie zostały zakończone. W chwili wybuchu wojny prowadziła Cracovia. Tak więc w 1914 roku wybuchła I wojna światowa i wielu piłkarzy z terenu Galicji służyło w Legionach Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego.
Legiony te wchodziły w skład Armii Austro-Węgierskiej i walczyły na ziemiach polskich znajdujących się pod zaborem rosyjskim. Walczyły i popularyzowały piłkę nożną w kolejnych częściach Polski. W czasie wojny powstało wiele klubów piłkarskich a wśród nich Klub Legionowy założony w 1916 roku przez żołnierzy służących w Legionach Polskich. Po wojnie klub ten zreorganizowano i zmieniono jego nazwę na "Legia Warszawa". Wojna zakończyła się w 1918 roku i w tym samym roku Polska odzyskała niepodległość po 123 latach niewoli.
www.archiwumfutbolu.pl
